Kolekcjonerstwo Potockich – nowa wystawa stała w pałacu wilanowskim

W galeriach na piętrze pałacu wilanowskiego prezentujemy efekty pasji kolekcjonerskich przedstawicieli rodu Potockich - obrazy, rzeźby, ryciny i cenne przedmioty użytkowe. W latach 1799–1892 Potoccy byli właścicielami Wilanowa. Opieka nad dawną rezydencją króla Jana III i pozyskiwanie kolejnych pamiątek oraz dzieł sztuki do zbiorów wilanowskich było wyrazem ich przekonań w czasach utraty niepodległości. Muzeum wilanowskie udostępnione publiczności w 1805 r. przez Stanisława Kostkę Potockiego i jego żonę Aleksandrę, było później systematycznie powiększane przez potomnych: Aleksandra oraz Augusta i Aleksandrę Potockich (czyli syna, i wnuka oraz jego małżonkę). Przyczynili się oni do rozbudowy kolekcji i popularyzacji wilanowskiej rezydencji, gdzie konsekwentnie pielęgnowano pamięć o historii i świetności Rzeczypospolitej.

Na piętrze pałacu wilanowskiego można oglądać obecnie znakomite dzieła z kolekcji, którą zapoczątkowali Stanisław Kostka i Aleksandra Potoccy. Znajdziemy tu m.in. „Salvatora Mundi” („Zbawiciela Świata”) – uznawanego niegdyś za dzieło samego Leonarda da Vinci. 

Wystawa podąża śladem fascynacji kolekcjonerskich Stanisława Kostki Potockiego. W czasie swoich licznych podróży po Europie Potocki odwiedzał najważniejsze galerie sztuki i inspirował się ich zbiorami. Gdy czytamy jego dzienniki podróży, dowiadujemy się, że już na etapie zakupów dzieł z różnych epok historycznych planował kształt swojej galerii.

Kolekcja wilanowska Potockich jest wyrazem rzetelnie budowanej koncepcji kolekcjonowania. Twórcy zaprezentowali ją w stosownym otoczeniu – w historycznej rezydencji królewskiej. W swój projekt zaangażowali nie tylko środki materialne, lecz przede wszystkim kapitał intelektu, wiedzy i emocji.

Co obejrzymy w Dawnej Bibliotece Potockich?

Obrazy ułożyliśmy w moduły. Wystawa jest kolejnym głosem w dyskusji, którą rozpoczęliśmy wystawą Leonardiana w kolekcjach polskich. Chcieliśmy, by ta dyskusja krążyła wokół tematu relacji: oryginał – kopia – naśladownictwo – inspiracja.

Są tu dzieła artystów z kręgu Leonarda da Vinci. Wśród nich jest też niezwykła wersja Zbawiciela Świata. Gdy kupowano ten obraz przed 1798 rokiem, sądzono, że to dzieło samego mistrza. Zobaczycie także obrazy twórców związanych z Leonardem da Vinci. Dwa amorki Luinich – fragment jednego większego obrazu, dzieła Andrei del Sarto, Cimy da Conegliana i Jana Gossaerta zw. Mabuse (kilka wizerunków Madonn).

Znaczący zbiór stanowią dzieła związane z warsztatem Rubensa. Nie wykluczamy, że wykańczał je sam mistrz. Na tle innych wyróżnia się przepyszny wizerunek Madonny z Dzieciątkiem. Równie ciekawy jest podwójny portret świętych Pepina i Begi. To wnikliwe studium psychologiczne dwojga ludzi w wyszukanych średniowiecznych strojach. Przejmujący obraz Śmierć Seneki ukazuje dramat świadomego odchodzenia wielkiego myśliciela.

Dwa obrazy Jana Lievensa reprezentują nurt malarski, który wykorzystuje mocne kontrasty światłocieniowe. Ten kierunek w malarstwie zapoczątkował Caravaggio. Wyeksponowaliśmy te dzieła po obu stronach kominka. Warta uwagi jest również niewielka, lecz wysmakowana reprezentacja twórczości Lucasa Cranacha Starszego. Zobaczycie Dziewczynę z niezapominajkami, Lukrecję i Salome z głową Jana Chrzciciela.

Kolejny element kolekcji to pejzaże idealne, które przywodzą na myśl mityczną krainę szczęścia i dobrobytu – Arkadię. Tę część najliczniej reprezentują dzieła z kręgu Nicolasa Poussina.

Patrioci i kolekcjonerzy

Kolejne trzy kameralne ekspozycje prezentują inne efekty pasji kolekcjonerskich kilku pokoleń rodu Potockich. To do nich należał Wilanów w latach 1799–1892. Potoccy zdobywali kolejne dzieła do zbiorów wilanowskich. Ta postawa wyrażała ich przekonania w czasach utraty niepodległości.

Ekspozycja na piętrze rozwija wątki prezentowane na parterze pałacu. Stanisław Kostka i Aleksandra Potoccy stworzyli kolekcję, udostępnili ją publiczności w 1805 r., a później systematycznie powiększali. Ich potomkowie – syn Aleksander, wnuk August i jego żona Aleksandra – stale upowszechniali zbiory. Rozbudowywali kolekcję i popularyzowali wilanowską rezydencję. Pielęgnowali pamięć o historii i momentach świetności Rzeczypospolitej, której nie było na ówczesnej mapie Europy.

Obiektem kolekcjonerskim stawało się nie tylko dzieło sztuki związane ze znanym i cenionym artystą. Coraz częściej był to przedmiot, o którego wartości świadczyła historia i historyczne powiązanie go z wydarzeniem, miejscem czy osobą. Ku pokrzepieniu serc i edukacji młodego pokolenia upamiętniano postacie historyczne zasłużone dla Polski. Powstały liczne cykle poświęcone bohaterom polskiej historii czy dramatycznym wątkom walki o nieodległość. Dzieła wykonywano w różnych formach i technikach:

    metaloplastycznych (w fabryce Karola Juliusza Mintera),
    litograficznych (w pracowniach Maksymiliana Fajansa, Jana Feliksa Piwarskiego),
    fotograficznych (u Karola Beyera, Konrada Brandla).

Zbierano także ryciny, które stanowiły podstawę warsztatu naukowego kolekcjonerów. Dzięki odkryciu fotografii i jej upowszechnieniu zapanowała moda na dokumentowanie m.in. ważnych zabytków architektury. Właśnie takie zespoły obiektów pokazujemy w nowych przestrzeniach ekspozycyjnych, w specjalistycznych, bezpiecznych dla zabytków gablotach.

Pamiątki patriotyczne

W Gabinecie Historycznym zgromadziliśmy metalowe zabytki o wymowie historyczno-patriotycznej. Obejrzycie tu XVII-wieczne sceny z sarkofagu hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Pod koniec 2020 roku konserwatorzy odnowili te cynowe płaskorzeźby. Wśród pamiątek narodowych znajdziecie także redukcje nagrobków i płyt nagrobnych królów i książąt polskich wykonane w fabryce Karola Mintera. Miniaturowe modele cieszyły się ogromnym powodzeniem i stanowiły obowiązkową pozycję każdego patriotycznie usposobionego polskiego domu. Do ich produkcji stosowano tańsze materiały (cynk i cynk galwanizowany brązem), dzięki temu były dostępne nie tylko dla zamożnych.

W przeszklonej gablocie prezentujemy zespół drobnej plastyki figuralnej. To przede wszystkim popiersia sławnych osobistości, zasłużonych w historii Polski. Są wśród nich literaci, kompozytorzy, uczeni. Popiersia rzeźbili uznani i cenieni w owym czasie artyści:

    Leonard Marconi,     Bolesław Paweł Podczaszyński,     Daniel Zalewski,     Jakub Tatarkiewicz,     Wojciech Święcki.

Popiersia ustawiliśmy na oryginalnych metalowych konsolkach, wyprodukowanych w fabryce Mintera.

Gabinet Rycin

Nieopodal pamiątek historycznych znajduje się Gabinet Rycin. Prezentujemy w nim nie tylko ryciny, lecz także mapy i litografie. Wilanowska kolekcja rycin była kiedyś jedną z najważniejszych w kraju.

Dzięki specjalnym gablotom i cyklicznej wymianie eksponatów możemy udostępnić publiczności wrażliwe zabytki na podłożach papierowych. Dotychczas przechowywaliśmy je w magazynach muzeum. Szuflady mogą Państwo samodzielnie wysuwać, by oglądać ryciny. Tylko wtedy włączy się światło.

Można tu obejrzeć unikatowy cykl grafik z wydarzeniami z powstania listopadowego autorstwa Jana Feliksa Piwarskiego i Fryderyka Krzysztofa Dietricha. Jego wartość podnoszą zachowane miedziane płyty, z których były przygotowywane odbitki. To zabytki, którymi niezwykle rzadko mogą pochwalić się inne muzealne kolekcje (miedź przetapiano do powtórnego wykorzystania). W przyszłości zaprezentujemy cykl map ziem polskich z XVII i XVIII wieku oraz fragmenty albumu z dziełami Jacquesa-Louisa Davida. To jeden z największych malarzy doby klasycyzmu, autor najważniejszego obrazu w kolekcji wilanowskiej – Portretu Stanisława Kostki Potockiego na koniu.

Zobacz jak wyglądają zwykle ferie zimowe w Wilanowie 

Jak wyglądał dawniej Wilanów?

Warszawa. Wilanów. Część pałacu Króla Jana Sobieskiego, pocztówka stereoskopowa, Neue Photographische Gesellschaft A.G. Steglitz Berlin, 1905

Historia i ikonografia Wilanowa to temat trzeciego gabinetu, do którego przejdziecie przez apartamenty królewskie. Atrakcją Gabinetu Ikonograficznego są stare widokówki i archiwalne zdjęcia pałacu wilanowskiego, jego najbliższego otoczenia oraz osób goszczących w rezydencji. Najstarsze obiekty pochodzą z czwartej ćwierci XIX wieku. W zbiorze zachowały się także unikatowe przedstawienia w formacie stereoskopowym. Za pomocą odpowiedniego zespołu soczewek, w specjalnie skonstruowanej gablocie można zobaczyć park i pałac w trójwymiarze.

Zdjęcia prezentujemy w nietypowy sposób – w turnikietach, których wzór zaczerpnęliśmy z XIX wieku. W ramkach, które obracają się wokół wspólnej osi, zgromadziliśmy wizerunki członków rodziny Potockich i zaprzyjaźnionych z nimi rodzin z kręgów arystokracji. W szufladach ekspozycyjnych podobnych do tych z Gabinetu Rycin obejrzymy pocztówki z widokami odwiedzanych miejsc. Zgodnie z dawnym zwyczajem wysyłano na nich pozdrowienia.

Aby zachować spójność estetyczną ekspozycji, zadbaliśmy o to, by nowe gabloty komponowały się z pozostałymi elementami wyposażenia tej części pałacu i spełniały restrykcyjne wymagania konserwatorskie.

Bezpieczne, nowoczesne gabloty i ekspozytory poprawiają dostępność muzeum. Dzięki nim mogą Państwo lepiej poznać cenne obiekty, które dotąd musieliśmy przechowywać w magazynach. Dzięki dotacji z programu "Infrastruktura kultury" Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu mogliśmy kupić i zamontować etalaż ekspozycyjny do gabinetu z kolekcją przedmiotów o wymowie patriotycznej (tzw. minterów), gabinetu z rycinami oraz gabinetu z dawnymi przedstawieniami rezydencji wilanowskiej.

Obejrzyj filmowe oprowadzenie po wystawie na stronie Muzeum